11/2016

Spis treści: 

CIVITAS HOMINIBUS NR XI
https://doi.org/10.25312/2391-5145.11/2016

Słowo wstępne

Marek J. Malinowski, Niepokorne – buntowniczki, reformatorki, aktywistkki, czyli kobiety dokonujące transformacji rzeczywistości (Różne opcje i alternatywy. Refleksje osobiste)

ARTYKUŁY-DYSKUSJE-ESEJE

Jaśmina Korczak–Siedlecka, Anna Maria van Schurman i walka o dostęp kobiet do edukacji w XVII wieku
https://doi.org/10.25312/2391-5145.11/2016_19-24

Agnieszka Szczap, Mary Astell projekt eduacyjny
https://doi.org/10.25312/2391-5145.11/2016_25-30

Katarzyna Turonek-Ostrowska, Francois Poulain de la Barre jako apologeta kobiet
https://doi.org/10.25312/2391-5145.11/2016_31-39

Katarzyna Ciarcińska, Ploretariacki feminizm Róży Luksemburg
https://doi.org/10.25312/2391-5145.11/2016_41-48

Beata Łazarz, Co przedstawia portret terrorystki?
https://doi.org/10.25312/2391-5145.11/2016_49-55

Inga B. Kuźma, Miasto pracy – miasto kobiet. Perspektywa 'women’s urban anthropology'
https://doi.org/10.25312/2391-5145.11/2016_57-90

Inga B. Kuźma, Edyta Pietrzak, Łódź Herstories as an Example of Research in the Women, War and Peace Project Supported by Europe for Citizens Programme
https://doi.org/10.25312/2391-5145.11/2016_91-103

Natalia Judzińska, Wobec śmierci i przeciwko śmierci. Taktyki oporu lekarek i pielęgniarek w getcie warszawskim
https://doi.org/10.25312/2391-5145.11/2016_105-114

Katarzyna Wodarska-Ogidel, Rola aktywistek społecznych w organizowaniu życia kulturalnego wśród polskich więźniarek w niemieckich obozach koncentracyjnych podczas II wojny światowej
https://doi.org/10.25312/2391-5145.11/2016_115-122

Dagmara Rode, O kilku obliczach menstruacyjnego aktywizmu
https://doi.org/10.25312/2391-5145.11/2016_123-135

MISCELLANEA

Andrzej Chodubski, The development of a local government in Poland and the challenges of civilization transformations
https://doi.org/10.25312/2391-5145.11/2016_137-146

Anna Fligel, Zapiski z Paryża

Elżbieta Dul-Ledwosińska, Grafiki

RECENZJE

Hamdullah Baycar, Anja Manuel, This Brave New World: India, China and the United States

Dariusz Wilczek, Agnieszki Jachowicz, Partnerstwo publiczno – prywatne narzędziem efektywnej realizacji zadań publicznych

Robert Żmuda, Francis Fukuyama, Ład polityczny i polityczny regres. Od rewolucji przemysłowej do globalizacji demokracji

Edyta Pietrzak, Joanna Mysona-Byrska, O polityce, polityczności i antypolityce

FRAGMENTY PRAC MAGISTERSKICH STUDENTÓW KIERUNKU POLITOLOGIA AKADEMII HUMANISTYCZNO-EKONOMICZNEJ W ŁODZI

Agata Dominiak, Społeczno-polityczna rola kobiet w III RP

Milena Gniewaszewska, Bezpieczeństwo państwa w aspekcie ochrony informacji

Patrycja Kuśmierek, Kobiety PRL- droga do równouprawnienia

Sławomir Lubicz-Sienicki, Tworzenie struktur państwa  jako gwaranta bezpieczeństwa obywateli na przykładzie dziejów Ukrainy w XX i XXI wieku

Aleksandra Moczkowska, Główne przemiany społeczno-polityczne i gospodarcze w łodzi XX i XI wieku

Renata Rubiś, Polityka bezpieczeństwa osobistego i wolności w Polsce w kontekście uprawnień Policji w obszarze zatrzymania na przykładzie Komendy Powiatowej Policji w Sieradzu

Grzegorz Zasowski, Współczesny wymiar antysemityzmu w Polsce. Obraz przeszłości i współczesności

Abstracts: 

CIVITAS HOMINIBUS NR XI

Spis treści
Marek J. Malinowski, Niepokorne – buntowniczki, reformatorki, aktywistki, czyli kobiety dokonujące transformacji rzeczywistości (Różne opcje i alternatywy. Refleksje osobiste)

ARTYKUŁY – DYSKUSJE – ESEJE
Jaśmina Korczak-Siedlecka, Anna Maria van Schurman i walka o dostęp kobiet do edukacji w XVII wieku

Artykuł przedstawia postać XVII-wiecznej holenderskiej uczonej, Anny Marii van Schurman, i poddaje analizie jej dysertacje z 1641 roku o dostępie kobiet do edukacji (Dissertatio, de ingenii muliebris ad doctrinam et meliores litteras apitudine). Autorka za główny cel edukacji kobiet stawiała rozwój życia religijnego. Aby obronić się przed oskarżeniami o pychę i przekonać opinię publiczną, że wykształcone kobiety nie staną do walki o równouprawnienie, musiała w pełni zaakceptować status kobiety jako istoty słabszej od mężczyzny. Nie próbowała dyskutować z poglądem o słabości kobiecego umysłu, lecz wykorzystała go, by przekonać najbardziej zatwardziałych przeciwników kształcenia kobiet, wykorzystując ich własne argumenty. Chciała uniknąć posądzeń o skrajny radykalizm obyczajowy, by jej postulaty zostały wysłuchane. Daleka od rewolucyjnych poglądów, dążyła do poprawienia kondycji intelektualnej kobiet w ramach ustalonego porządku społecznego. Analiza traktatu van Schurman wykazała, że autorce zależało na przedstawieniu takiego programu edukacji, który z jednej strony byłby postępowy i poprawiłby sytuację kształcenia płci żeńskiej, ale też byłby do zaakceptowania przynajmniej dla części społeczeństwa.

Słowa kluczowe: kobiety, edukacja, Niderlandy.

Agnieszka Szczap, Mary Astell projekt edukacyjny

Artykuł przedstawia postać XVII-wiecznej myślicielki, Mary Astell. Ze względu na swoją twórczość pisarską i działalność społeczną została nazwana „pierwszą angielską feministką”. Posługując się argumentami teologicznymi i filozoficznymi przekonywała, że kobiety powinny się kształcić. Odrzucała powszechną opinię, według której kobiety z natury są mniej inteligentne od mężczyzn. Za mniejszą sprawność intelektualną kobiet winiła determinizm społeczny oraz niewiarę kobiet we własne możliwości. Była przekonana, że odpowiednia edukacja i zastosowanie metody Kartezjusza może odmienić los kobiet. W przeciwieństwie do innych zwolenników edukacji kobiet, nie postulowała wyłącznie by kobiety uczyły się konkretnych zawodów i dzięki temu mogły stać się samodzielne. Astell doceniała zalety kształcenia umysłowego i chciała żeby kobiety rozwijały się oraz kontemplowały Prawdę. Do realizacji tego celu miała być powołana specjalna placówka, będąca miejscem, w którym kobiety mogą się realizować. A także miała to być alternatywa dla tradycyjnej drogi życiowej, jaką było małżeństwo. Astell nie tylko opisywała swój edukacyjny projekt, próbowała go także wcielić w życie.

Słowa kluczowe: kobiety, edukacja, filozofia, Astell, Kartezjusz.


Katarzyna Turonek-Ostrowska, François Poulain de la Barre jako apologeta kobiet
W artykule omówiono na przykładzie Francoisa Poulaina de la Barre, że nie wszyscy mężczyźni odmawiali kobietom uczestniczenia w życiu społecznym i nie tylko one same walczyły o ich równe traktowanie. Przedstawienie poglądów Poulaina pozwoliło spojrzeć na problem kobiet z szerszej perspektywy, ponieważ w XVII w. kobiety pozostawiane były w cieniu mężczyzn, nie były traktowane jako równorzędne partnerki do rozmów.
Poulain dał równe szanse kobiecie i mężczyźnie na kształtowanie samych siebie. Przyjmując od Kartezjusza krytykę doświadczenia jako metody rzeczywistości wykazano, że tak jak doświadczenie okazało się błędne jako metoda poznawania rzeczywistości, tak też codzienne doświadczenia odnośnie zachowań obu płci nie oddają prawdziwej natury kobiety i mężczyzny. Wykazano, że trzeba wyzbyć się uprzedzeń względem płci, ponieważ posiadając odpowiednią wiedzę i narzędzia zarówno kobiety i mężczyźni mogą  osiągać takie same wyniki w każdej dziedzinie życia. Ponadto wykazano, że w kontekście historycznym filozof może jawić się jako apologeta kobiet, ponieważ miał duży wkład w rozważaniach nad ich sytuacją społeczną. Filozof domagał się zmian społecznych, za głoszoną przez niego ideą równości płci kryło się pojęcie równości społecznej w ogóle.

Słowa klucze: Francois Poulain de la Barre, płeć, mężczyzna, kobieta, małżeństwo


Katarzyna Ciarcińska, Proletariacki feminizm Róży Luksemburg

Róża Luksemburg zauważyła, że działalność sufrażystek skupiała się na interesach kobiet z burżuazji, a w dyskursie społeczno-politycznym nie brano pod uwagę proletariuszek. Zdaniem Luksemburg proletariuszkom należały się prawa polityczne, ponieważ zmuszone do ciężkiej pracy i wyrzeczeń, najmocniej były wyzyskiwane przez system społeczno-ekonomiczny.
Piątego marca 1914 roku berlińskie pismo „Sozialdemokratische Korrespondenz" opublikowało artykuł Luksemburg, napisany z okazji Międzynarodowego Dnia Kobiet. Artykuł zatytułowany „Proletariuszka" obrazowo opisuje ucisk, jaki przypadł kobietom pracującym i sprzeciwiał się okrucieństwu i uciśnieniu, jakie znoszą kobiety wszelakich ras i narodowości:
Świat żeńskiej nędzy czeka na wybawienie. Tutaj kobieta chłopa małorolnego jęczy pod ciężarem życia i prawie się pod nim załamuje. Tam, w niemieckiej Afryce, na pustyni Kalahari, bieleją kości kobiet Herero, które zostały przez niemieckich żołnierzy doprowadzone do straszliwej śmierci z głodu i pragnienia. Po tamtej stronie oceanu, wśród wysokich skał Putumayo, przebrzmiewają niesłyszane przez świat, śmiertelne krzyki indiańskich kobiet, torturowanych na plantacjach gumy międzynarodowych kapitalistów.*
Moim zdaniem, poglądy Róży Luksemburg wyprzedziły epokę i pasują do trzeciej fali feminizmu. Na myśl i działalność Luksemburg wpłynęło to, że należała do mniejszości, które reprezentowała i którym pragnęła zapewnić głos na scenie społeczno-politycznej: urodziła się w żydowskiej rodzinie, w Polsce, nie zawarła tradycyjnie pojmowanego związku małżeńskiego, oraz była politycznie zaangażowaną liderką międzynarodowego ruchu robotniczego. Pragnęła świata, w którym „kobieta obok mężczyzny porusza podstawy istniejącego porządku społecznego", zaś kobiety–proletariuszki nie ograniczają mury mieszczańskiego domostwa, społecznych konwenansów ani stereotypów.
* Róża Luksemburg „Proletariuszka", Praktyka Teoretyczna (tekst w przekładzie Mateusza Karolaka: http://www.praktykateoretyczna.pl/roza-luksemburg-proletariuszka/)

Słowa kluczowe: Róża Luksemburg, feminizm, feminizm proletariacki, feminizm trzeciej fali

Beata Łazarz, Co przedstawia portret terrorystki?

Celem artykułu jest analiza przedstawionych w powieści Andrzeja Struga „Portret” psychologicznych uwarunkowań tworzenia wizerunku Kory, polskiej terrorystki-samobójczyni z okresu rewolucji 1905 roku. Protagonistka deklarowała chęć oddania życia za ideały narodowe i społeczne. Odwołania do polskiej mitologii romantycznej, zwłaszcza toposu szalonego bohatera, stały się podstawą idealizowania jej postaci przez artystę, który pragnął namalować jej portret. Postawił sobie za cel stworzenie ikony „terrorystycznej świętej”, która miała oddawać doskonałość duchową dziewczyny i mieć moc „cudownego obrazu”. Przy użyciu narzędzi psychoanalitycznych, zaczerpniętych szczególnie z teorii Hanny Segal i Julii Kristevy, zostały wydobyte świadome i nieświadome motywacje bombiarki i malarza. Pozwoliło to na zidentyfikowane przyczyn niemożności stworzenia portretu: oddziaływania mechanizmów obronnych, takich jak rozszczepienie i fantazje obronne, które uniemożliwiały artyście konfrontację z ambiwalencją i niejednoznacznością postaci Kory, negatywnie rzutując na jego zdolność do stworzenia portretu terrorystki.

Słowa kluczowe: terrorystka, psychoanaliza, sztuka

Inga B. Kuźma, Miasto pracy – miasto kobiet. Perspektywa women’s urban anthropology

Autorka artykułu sięga do badawczych danych jakościowych gromadzonych od lat 60 XX w. w Archiwum Naukowym Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej UŁ na temat lokalnej kultury robotniczej. Zestawia je też z innymi źródłami. Traktuje ten już historyczny materiał badawczy jako swoisty teren dla ponownych eksploracji etnograficznych na temat Łodzi i jej wyobrażenia jako miasta pracy, zwłaszcza miasta pracy kobiet zatrudnionych w zakładach włókienniczych.

Słowa kluczowe: studia z problematyki kobiet;, praca; antropologia kulturowa, antropologia miasta, archiwalne  terenowe dane jakościowe.

Inga B. Kuźma, Edyta Pietrzak, Łódzkie herstorie jako przykład badań realizowanych w  ramach projektu Europa dla obywateli – Kobiety, wojna, pokój

Wybrane herstorie łódzkie są przykładem programu edukacyjnego Kobiety, woja pokój realizowanego przy wsparciu programu Europa dla obywateli, zapobiegającemu wykluczeniu i wojnie. Oparty jest on na rozbudzaniu empatii i przedefiniowaniu pamięci o II wojnie światowej, taka by zawierała ona także źródła tworzone z perspektywy kobiet, najliczniejszych jak również najbardziej anonimowych ofiar wojny.

Słowa kluczowe: herstory, kobiety, wojna, pokój, Łódź;

Natalia Judzińska, Wobec śmierci i przeciwko śmierci. Taktyki oporu lekarek i pielęgniarek w getcie warszawskim

Strategie oporu wobec okupanta przede wszystkim kojarzone są z oporem zbrojnym, walką czy rozwiązaniem siłowym. Kulturowo opór przypisany jest mężczyźnie, jako temu, który przy pomocy siły fizycznej potrafi przeciwstawić się innemu mężczyźnie. Zgodnie z polityką nazistowską początku lat czterdziestych XX wieku, europejscy Żydzi zostali fizycznie odizolowani od reszty społeczeństwa i skazani na zagładę. Mimo to, w wielu zamkniętych dzielnicach żydowskich, do samego końca toczyła się walka zarówno o życie własne, jak i próby utrzymania przy życiu innych osób. Starania te jako prowadzone wbrew planom ówczesnych władz, identyfikuję jako opór. Artykuł ten jest więc próbą wskazania pewnych działań nie opartych na przemocy fizycznej, które mimo iż spełniają kryteria oporu – w tym przypadku cywilnego – jako opór nie są identyfikowane. 

Słowa kluczowe: Płeć, Getto warszawskie, Opór cywilny, Zagłada.

Katarzyna Wodarska-Ogidel, Rola aktywistek społecznych w organizowaniu życia kulturalnego wśród polskich więźniarek w niemieckich obozach koncentracyjnych podczas drugiej wojny światowej

Jedną z form przetrwania w skrajnie trudnych dla życia warunkach obozów koncentracyjnych było podtrzymywanie życia kulturalnego, co świadczy o niezwykle istotnej roli kultury w zachowaniu człowieczeństwa i własnej osobowości. Uczestnictwo w najdrobniejszych nawet wydarzeniach o charakterze kulturalnym  wnosiło do życia   uwięzionych cząstkę innego świata. Mogła być to własna twórczość, deklamacja znanych utworów, czy czynne lub bierne branie udziału w różnego typu formach performatywnych, które były najłatwiejszym środkiem artystycznego wyrazu. Analizując historię Janiny Peretjatkowicz, Karli Lanckorońskiej, Mai Berezowskiej, Walerii Felchnerowskiej czy Matyldy Woliniewskiej zaangażowanych w tworzenie wewnętrznych struktur obozowych, samopomoc koleżeńską i życie oświatowo-kulturalne widzimy, że największy wpływ na sukces tych przedsięwzięć w obozach kobiecych miała działalność kobiet wykształconych i aktywnych zawodowo przed wojną. Ich wewnętrzna  siła, a często  też doświadczenia w  pracy społecznej aktywizowały do wspólnych działań całą grupę.

Słowa kluczowe: strategie przetrwania, życie kulturalne, obozy koncentracyjne, formy para teatralne,  obrona przed dehumanizacją, ucieczka mentalna, aktywistki społeczne, Janina Peretjatkowicz, Karla Lanckorońska, Maja Berezowska, Waleria Felchnerowska  Matylda Woliniewska.

Dagmara Rode, O kilku obliczach menstruacyjnego aktywizmu

Stygmatyzacja menstruacji to problem często podnoszony przez artystki i teoretyczki feministyczne. Ich pracom towarzyszą rozmaite formy aktywizmu, których wybrane postulaty i strategie zostały przedstawione w tekście. Cele  aktywistek menstruacyjnych na przestrzeni lat były zróżnicowane: od przełamania tabu towarzyszącego miesiączce, zmiany języka i zmiany nastawienia kobiet wobec krwawienia miesięcznego (i swojego ciała), przez nacisk na producentów środków higienicznych, po radykalne przedefiniowanie nie tylko naszych zwyczajów, ale i pojmowania menstruacji, a także – samej kategorii kobiecości. Artykuł analizuje przykłady działań, pokazując jednocześnie, w jaki sposób aktywizm menstruacyjny podejmuje kluczowe dla ruchu feministycznego kwestie.

Słowa kluczowe: menstruacja; ruch feministyczny; aktywizm menstruacyjny.